Architektura Włoch – OKRES RZYMSKI
W architekturze, podobnie jak w wielu innych dziedzinach. Rzymianie zapożyczali i adaptowali wzory greckie. Jednakże, podobnie jak w innych formach sztuki, ich poglądy na budownictwo znacznie się różnią, szczególnie w przedkładaniu ładu i funkcjonalności nad piękno. Preferowano funkcjonalne materiały i dopiero od okresu panowania cesarza Augusta, kiedy to oblicze Rzymu zostało znacznie złagodzone, da się dostrzec stosowanie marmuru i stiuku, lecz i wtedy jedynie jako okładziny. Choć stosowano trzy porządki greckie (ze szczególnym upodobaniem korynckiego. z głowicą zdobioną liściem akantu) i wynaleziono jeszcze dwa nowe. Rzymianie odebrali kolumnie rolę konstrukcyjną jaką nadali jej Grecy, stosując ten element jedynie dekoracyjnie. Koncentrowali się w zamian na zaokrąglonych formach luku i kopuły, przywiązując szczególną wagę do rozwiązania ścian nośnych. Jednym z większych przyczynków Rzymian do rozwoju architektury było sklepienie. Użycie betonowych. a nie drewnianych konstrukcji nośnych umożliwiło tworzenie znacznie przestronniejszych wnętrz, a także znacznie wyższych niż jakiekolwiek budowle greckie; ich osiągnięcia w tym względzie prześcignęło dopiero XIX stulecie. Dzięki temu mieli możliwość stworzenia architektury doskonale ucieleśniającej ich wielkie aspiracje.
Architektura rzymska dominowała niegdyś w całej Europie, nie wykazując znaczących wariantów regionalnych. toteż wiele z najwspanialszych jej pojedynczych zabytków znajduje się obecnie poza terenem Włoch. Jednakże najważniejsze zespoły zabytków można znaleźć w Rzymie, jego pierwotnym porcie morskim Ostii oraz w Pompejach i Herkulanum (które zostały zalane lawą na skutek potężnej erupcji Wezuwiusza). Sercem rzymskiego miasta było forum, plac znajdujący się zwykle na przecięciu dwóch głównych ulic. W zlokalizowanych tam budynkach koncentrowały się wszystkie aspekty życia publicznego: kult religijny, polityka, prawo, finanse, handel, zakupy i spotkania towarzyskie. Z czasem plac stał się zbyt mały. aby spełniać wszystkie te funckje: skrajnym tego przykładem jest Forum Romanum. pochodzące przede wszystkim z okresu republiki, toteż kolejni cesarze stwierdzali konieczność budowy nowych fori w innych częściach miasta.
Na każdym forum znajdowało się zwykle wiele świątyń, których wybitne przykłady zachowały się w Palestrinie, Tivoli, Asyżu i Brescii. Z początku świątynie naśladowały wzory greckie, z naciskiem na przednią fasadę, często ze schodami. Później coraz chętniej stosowano plan kolisty, na przykład w świątyniach Westy w Rzymie. Na plan kolisty zdecydowano się także dla rzymskiego Panteonu, który jest nie tylko największą ze wszystkich świątyń i jedyną całkowicie zachowaną budowlą z czasów cesarstwa, lecz także jednym z arcydzieł inżynierii i architektury wszechczasów, a jego kopuła nadal zalicza się do największych na świecie.
Głównym budynkiem publicznym w miastach rzymskich była bazylika, miejsce zgromadzeń i siedziba władz. Pod wieloma względami bazylika wyglądała jak przenicowana świątynia grecka i składała się z wielkiej hali zakończonej apsydą. sklepionych, spadzistych naw bocznych (niższych od głównej), często z galeriami. Nie zachowały się na terenie Włoch żadne kompletne przykłady, lecz niejakie wyobrażenie o rozwoju tego typu budowli można zyskać zwiedzając bazyliki Trajana i Maksencjusza w Rzymie, które dzielą od siebie dwa stulecia. Pierwsza z nich posiada kolumnadę i płaski, drewniany dach. natomiast druga (co wyraźnie widać w zachowanej nawie bocznej) miała solidne betonowe sklepienie wsparte na pięciu masywnych filarach.